Türkçede Sıfatlar – Hem sözlü dilde hem de yazılı dilde çevremizdeki varlıkların özelliklerini, sayılarını, durumlarını, sıralarını, yerlerini, belirsizliklerini ifade ederken sıfatları kullanırız.
Sıfatların isimleri nitelediğini biliyoruz. Peki, sıfatların çeşitlerini ya da nelerin sıfat olup olmadığın, yani ismi belirten ama sıfat olmayan ve birçoğumuzun karıştırdığı kelimeleri biliyor muyuz?
Gelin, daha iyi ve daha doğru bir iletişim kurabilmek için doğru sıfatları doğru yerde kullanarak yazılarımızı ve konuşmalarımızı zenginleştirelim!
Keyifli okumalar…
Öncelikle Türkçede Sıfatların Genel Özelliklerine Bakalım:
1-) Sıfatlar; isimleri sayı, yer, durum, işaret, soru bakımından niteleyen kelimelerdir.
Yeşil elbise, üç gün, öteki kütüphane, bu araba, ikinci sınıf, birkaç arkadaş, kaç kalem…
2-) Bir kelimenin sıfat olabilmesi için yanında bir isme ihtiyaç vardır.
Yanındaki bu isme “Nasıl, hangi, kaç” sorularını sorduğumuzda aldığımız cevap, bize sıfatı gösterir.
Turuncu ayıcığını yanından hiç ayırmazdı.
Hangi ayıcık?
Cevap: Turuncu.
Burada turuncu kelimesi de ayıcık kelimesi de isimdir. Fakat turuncu kelimesi, ayıcık kelimesinin bir özelliğidir. Onu renk yönünden niteler. Bu yüzden turuncu kelimesi sıfattır.
3-) Sıfat ve isim arasında virgül kullanılmaz. Kullanıldığı takdirde sıfat olan kelime, yalnızca bir isim olur.
Yaşlı köpeği acıyan bakışlarla süzdü.
Yaşlı, köpeği acıyan bakışlarla süzdü.
Örneklerdeki ilk cümlede sıfat vardır. “Hangi köpeği” diye sorduğumuzda aldığımız “yaşlı” cevabı, bize sıfatı gösterir.
Fakat ikinci örnekte gördüğünüz gibi sıfat ve isim arasına virgül girerek ifadeyi bozmuştur. Buradaki yaşlı ve köpek kelimeleri ayrı birer isimdir, sıfat değildir. Yaşlı bir insanın bir köpeğe acıyarak bakması anlatılmıştır.
4-) Bir ismi birden çok sıfat niteleyebilir.
Terkedilmiş bu izbe yerden hepimiz ürkmüştük.
Sıfat Çeşitlerini Bilmelisiniz!
Sıfatlar hakkında genel bir bilgi edindiğimize göre şimdi çeşitlerinden bahsedebiliriz.
Sıfatlar, iki temel çeşide ayrılır: Niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları. Belirtme sıfatları ise kendi içinde dörde ayrılır: İşaret, belgisiz, soru, sayı sıfatları olarak ayrılabilir.
1-) Niteleme sıfatları, isimleri renk, durum, şekil vb. yönünden belirten sıfatlardır. İsime “nasıl?” sorusunu sorduğumuzda aldığımız cevap, bizi niteleme sıfatına götürür.
Yeni kitaplarını raflara yerleştiriyordu.
Bugün yine mavi gömleğini giymiş.
Gökyüzünde kasvetli bir hava var.
2-) Belirtme sıfatlarından olan işaret sıfatı, ismi işaret yönüyle niteler. İsme sorulan “hangi?” sorusu bize işaret sıfatını verir.
Bu kalem benim değil.
O çorapları nereye götürüyorsun?
Kimse olmadığı için öteki gün gelmesini söylemişler.
2.1. Sayı sıfatları kendi içinde asıl sayı, sıra sayı, kesir sayı ve üleştirme olmak üzere dörde ayrılır.
Asıl sayı, “kaç?” sorusuna cevap verir: üç oda, dört bardak, yedi pantolon vb.
Sıra sayı, “kaçıncı?” sorusuna cevap verir: üçüncü koltuk, birinci salon, beşinci kat vb.
Kesir sayı, “kaçta kaç?” sorusuna cevap verir: beşte biri, üçte ikisi vb.
Üleştirme, “kaçar?” sorusuna cevap verir: beşer elma, birer puan, yedişer fındık vb.
2.2. Belirtme sıfatlarından olan belgisiz sıfatlar, isimleri net olarak değil yaklaşık olarak niteler.
Bir, birkaç, birçok, birtakım, az, çok, kimi, çoğu, tüm, bütün, başka, her, herhangi gibi kelimeler ismi belirtiyorsa belgisiz sıfattır.
Dün birkaç kişi sınıfa gelmedi.
Kimi insanlar nankördür.
Her gün kahvaltı yapar.
Bütün çiçekler bir anda soldu.
2.3. Belirtme sıfatlarından olan soru sıfatları isimleri soru yoluyla niteler.
Ne, nasıl, niçin, kaç, kaçıncı, hangi, ne kadar gibi kelimeler ismi belirtiyorsa soru sıfatıdır.
Kaç gün sonra gelecek?
Hangi arabayı satın almış?
Ne kadar süre beklemem gerekiyor?
Yazımı Yusuf Has Hacib’in şu sözleriyle bitirmek istiyorum:
“Anlayış ve bilgiye tercüman olan dildir. İnsanı aydınlatan dilin kıymetini bilin.”