Okuduğunu Anlamak – Okumayı seviyorsanız bu yazıyı okuyun! Bazı yazarların makale veya kitapları bir başvuru eseri olarak sıklıkla okunurken, bazılarının yazdıkları ise istatistiki olarak basılan kitap sayısını artırmaktan başka bir işe yaramamakta, kütüphanelerin tozlu raflarına mahkum olmaktadır.
Neden?
Bir eserin muhtevası veya seviyesi onu okumak isteyen okurun ilgi alanının dışındaysa veya anlama seviyesinden yüksekse anlaşılması güçleşir. Burada anlamı yorumlayıp okurun seviyesine göre anlatması gereken bir kılavuza ihtiyaç vardır. Onun için “Anlaşılmaz bir kitap, muallimsiz olsa, mânâsız bir kâğıttan ibaret kalır.” denilmiştir.
Kitap Okuma Becerisi Nedir?
Okumak pek çok aşamadan oluşan çoklu bir davranıştır. “Ne” okuyacağını bilmek kadar “Nasıl” okuyacağını bilmek de bir beceri ister. Biz bu beceriye “Kitap okuma becerisi” diyelim.
Kitap okuma becerisinin nihai hedefi okuduğunu anlamak, kavramak, analitik sonuçlar çıkarmak, bilgi bütünlüğü sağlamak, özgün çıkarımlar yapmak ve bir ölçüt (mikyas) olarak benzer durumlarda kullanmaktır.
Okuduğunu anlamak demek, yazarın ne demek istediğini kavramak demektir. Hatta bazı yazarların akla kapı açmasıyla, yazarın demek istediğinden daha fazlasını da çıkarmak mümkündür. İlham verici kitapların en temel yaklaşımı budur. Okuyucusunu ezberlemekten kurtarıp derin tefekkür sistemi içinde hayatla bütünleşen çıkarımlar yapmaya yönlendirir. BU tür yazarlara “İlham veren yazarlar” denilir.
Kitap Okuma Tırmanışında Yedi Basamak
Okumak, yalnızca satırları gözle takip etmek değil; bu çabaya beynin sağ ve sol lobunu, duyguları ve birikimleri de katarak, analitik okumaya ve çıkarımlar yapmaya yönelik bir çabadır.
Aşağıda sayılan adımları izleyerek iyi bir okuyucu olmanın tadını çıkarabilirsiniz:
Birinci Basamak: Zihinsel Olarak Görselleştirin.
İnsan beyniyle okur. İyi okuyucular duyularıyla okur; görsel, işitsel ve diğer duyusal imgeler oluşturur. Okuduklarıyla duygusal olarak ilgilenirler. Görsel, işitsel ve duyusal olarak metinle bütünleşir. İyi okuyucular hayal gücünü kullanır. Beynin sağ lobunda oluşturdukları imgeler yanında, sol lobunda da kavramlar ve kelimeleri pişirir. Hayal gücünü kullanmak, okuma etkinliği yoluyla, öğrenilen bilginin aklın nuru ve kalbin ziyası olarak işlenmesini sağlar.
İkinci Basamak: Arka Plan Bilgisini (İşlenmiş Bilgiyi) Kullanın.
İyi okuyucular, önceki birikimlerini yerinde kullanır. Okuduklarını anlamalarını geliştirmek için okuma öncesinde, okuma sırasında ve okuduktan sonra konuyla ilgili bilgi birikimlerini kullanırlar.
Her okuyucunun bilgi birikimi vardır. Birikimin konusu yeni okuduğu metne kendi çapında bir açılım getirebilir. Benzer konularla izah etmeye çalışabilir. Bazen yazarın demek istediği konuyu bu birikim sayesinde daha iyi anlayabilir.
Üçüncü Basamak: Sorular Sorun.
İyi okuyucular, anlamı netleştirmek, tahminlerde bulunmak ve dikkatlerini neyin önemli olduğuna odaklamak için okuma öncesinde, sırasında ve sonrasında sorular üretirler. Sormak anlamanın yarısıdır. Yazara metnin konusuna yönelik olarak sorulacak her sorunun cevabı anlamayı güçlendirir. Okur olarak doğru yolda olduğunuzu gösterir.
Dördüncü Basamak: Çıkarımlarda Bulunun.
İyi okuyucular, ön bilgi ve okuduklarından edindikleri bilgileri tahminde bulunmak, sorulara yanıt aramak, sonuç çıkarmak ve metni anlamalarını derinleştiren yorumlar oluşturmak için kullanırlar.
Okumakla, yeni sonuçlar, yeni fikirler üretmelisiniz. Kitabı veya konuyu okuyup bitirdikten sonra “şimdi ben buradan ne kazandım?” diye kendinize sorun
Beşinci Basamak: Öne Çıkan Fikir Veya Temaları Belirleyin.
İyi okuyucular, okudukça ana fikirleri veya temaları belirler ve önemli ve önemsiz bilgileri ayırt edebilirler. Siz de okurken not aldığınız defterinize ana fikri; ana fikirle ilgili anahtar kelimeleri, temaları ve motto cümleleri yazın. Zaman zaman bunlara bakın ve hatırlayın. Zihin tazelemesi yapın.
Altıncı Basamak: Bilgileri Sentezleyin.
İyi okuyucular, tıpkı bir dedektif gibi, ipuçlarını izler ve bilgi parçacıklarını birleştirip yeni anlamlar elde ederler. Bu bir bütünleştirici okumadır. Sentezlemek fotoğrafın tamamını görebilmektir. Bütünleştirici okumak, yazarın konuyla ilgili ifadelerini ve kelimelerini yan yana koymak ve buradan yeni çıkarımlar yapmaktır.
Yedinci Basamak: “Değerlendirme” Stratejilerine Sahip Olun.
İyi okuyucular ne zaman anladıklarını ve ne zaman anlamadıklarını bilirler. Belirli kelimeleri, cümleleri veya daha uzun pasajları anlamakta güçlük çekiyorlarsa, ileri atlamak, tekrar okumak, soru sormak, sözlük kullanmak ve pasajı yüksek sesle okumak gibi çok çeşitli problem çözme stratejileri kullanırlar.
Değerlendirme sonucunda oluşan fikirlerinizi not defterinize yazın. Hatta makale veya kitap bittikten sonra, yazarına bir mektup yazsaydınız ne yazardınız? Hangi soruları sorardınız? Yüz yüze gelseniz, yazara soracağınız ilk soru ne olurdu?
Okuduğunu anlama tırmanışında mutlu yolculuklar
Not: Bu metin, hangi kitapları okumalıyım, nasıl okumalıyım sorularının da cevapları niteliğindedir.