Eleştirel Düşünme – Eleştirel düşünmeyi öğretmek mi? Çocukların eleştirel düşünme becerisine sahip olup olmadığı konusunda fikriniz olmayabilir. Hatta “çocuklara öğretmek” ten söz ediyorsak, muhtemelen çocuklar hakkında eleştirel düşünmediklerine dair bir ön yargımızdan da söz ediyoruz demektir.
Peki, bu doğru mudur?
Kendinize bir sorun; herhangi bir mantık eğitimi almadan sizin gibi birçok akıllı insan, mantıklı düşünmeyi nasıl başardı?
Hepimiz, çocukluğumuzdan bu yana sosyal hayatta başkalarıyla tartışırken kendiliğinden mantık ilkelerini keşfederek büyümedik mi?
Araştırmalar, eleştirel düşünme becerilerini geliştirmenin belki de en etkili yolu, bu becerileri öğretmektir (Abrami ve diğerleri 2008).
Araştırmalar, öğrencilerin onlara öğrettiğimizde dikkat çekici derecede daha iyi problem çözücüler haline geldiğini gösteriyor
Eleştirel düşünme deyince, bu iki kelimeden oluşan anlamın içinde neler var?
- Analojileri analiz etmek; benzeşim veya temsil isimlerle akıl yürütmek
- Kategoriler oluşturmak ve öğeleri uygun şekilde sınıflandırmak
- İlgili bilgileri tanımlamak
- Geçerli tümden gelimli argümanlar oluşturmak ve tanımak
- Hipotezleri test etmek
- Yaygın muhakeme yanlışlıklarını tanımak
- Kanıt ve kanıtların yorumları arasında ayrım yapmak
Eleştirel düşünme merak, esneklik ve açık fikirli olmakla ilgilidir (Quitadamo ve ark. 2008). Ve Robert DeHaan’ın iddia ettiği gibi, yaratıcı problem çözme eleştirel düşünme becerilerine bağlıdır (DeHaan 2009).
Aslında araştırmalar, eleştirel düşünmeyle ilgili öğretimin çocukları daha akıllı, daha bağımsız ve daha üretken hale getirebileceğini öne sürüyor.
Eleştirel düşünmeyi öğretmek, üretkenliği artırabilir ve IQ’yu
yükseltebilir.
Richard Herrnstein ve meslektaşları, 400’den fazla yedinci sınıfa eleştirel düşünme konusunda bir eğitim verdi. Hipotez testi, temel mantık ve karmaşık argümanların, üretkenliğin, karar vermenin ve diğer konuların değerlendirilmesini kapsayan bir programdı bu.
45 dakikalık dersten sonra çocuklar, Otis-Lennon Okul Yetenek Testi ve Raven Aşamalı Matris testleri (her ikisi de IQ’yu ölçmek için kullanılır) dahil olmak üzere çeşitli görevlerde test edildi. Proje oldukça etkiliydi.
Kontrol grubundaki öğrencilerle karşılaştırıldığında, eleştirel düşünme dersleri verilen çocuklar, dili anlama, yaratıcı düşünme ve hatta IQ’da önemli ve istatistiksel olarak anlamlı gelişmeler sağladı (Herrnstein ve ark. 1986).
Fen dersinde eleştirel düşünmeyi öğretmek, çocukların günlük sorunları çözmelerine yardımcı olabilir.
Başka bir deneysel çalışmada, araştırmacılar Anat Zohar ve meslektaşları 678 yedinci sınıf öğrencisinin analitik becerilerini test ettiler. Daha sonra, bazı öğrencileri biyoloji müfredatlarının bir parçası olarak eleştirel düşünme dersleri almaları için rastgele atadılar.
Deney grubundaki öğrenciler, mantıksal yanlışlıkları tanımak, argümanları analiz etmek, hipotezleri test etmek ve kanıt ile kanıtın yorumlanması arasında ayrım yapmak için açıkça eğitildi.
Kontrol grubundaki öğrenciler aynı ders kitabından biyoloji öğrendiler, ancak eleştirel düşünmede özel bir koçluk almadılar.
Programın sonunda öğrenciler tekrar test edildi. Eleştirel düşünme eğitimi alan öğrenciler, yalnızca biyoloji problemleri için değil, analitik becerilerinde de daha fazla gelişme gösterdiler.
Eleştirel düşünme konusunda eğitilen çocuklar aynı zamanda günlük sorunları çözmede daha iyi bir iş çıkardılar (Zohar ve diğerleri, 1994).
Eleştirel düşünmeyi öğretmek için ipuçları
Ebeveynler ve öğretmenler ne yapmalı?
Philip Abrami ve meslektaşları, eleştirel düşünmeyi öğretmekle ilgili 117 çalışmayı analiz etti. En güçlü ampirik desteğe sahip öğretim yaklaşımı, açık öğretimdi. Yani, çocuklara sorunları akıl yürütmek ve çözmek için belirli yollar öğretmek. Öğretmenlerin sorunları çözmek için öğrencilere çalışmalarda açık talimat vererek, öğrencilerde küçük bir iyileşme (Abrami vd 2008) yaşadı.
Öyleyse, çocuklar en çok resmi akıl yürütme ilkeleri öğretildiğinde fayda sağlıyor gibi görünüyor. Yukarıda bahsedilen deneyler, ortaokul öğrencilerinin mantık, akılcılık ve bilimsel yöntem hakkında bilgi edinmek için çok genç olmadıklarını göstermektedir.
Okulunuz çocuğunuza bunları öğretmiyorsa, evde bazı eğitim materyalleri hazırlamak ve eleştirel düşünme becerileri üzerinde çalışmak iyi bir fikir olabilir.
Ekranlı olan tüm aletler (TV, Cep Telefonu, Tablet vb.) kitaplar, “eğitici” yazılımlar ve yanlış bilgilendirilmiş konular, çocuklarda eleştirel düşünmeyi engelleyebilir.
Başka ne yapabiliriz?
Son araştırmalar, okullarımızın çocuklara tartışma sanatını (Sokratik yöntem) öğreterek eleştirel düşünme becerilerini geliştirebileceğini gösteriyor.
Amerikan Felsefe Derneği’nin eleştirel düşünmeyi öğretmek için sunduğu ipuçları şunlardır:
-
Erken başlayın.
Küçük çocuklar mantık derslerine hazır olmayabilir. Ancak bir olayın veya durumun sonuçlarına ilişkin gerekçe söyleyebilmeleri öğretilebilir. Yani neden sonuç ilişkilerini görmeleri beklenir. Ayrıca, başkaları tarafından verilen nedenleri değerlendirmeleri öğretilebilir.
Nereden başlayacağınızı mı merak ediyorsunuz? Küçük bir çocuğunuz varsa, okul öncesi çocuklara eleştirel düşünme ve bilimsel akıl yürütmeyi öğretmek için bu araştırma temelli ipuçlarına göz atın.
-
Bir bilgiyi çocuğa dayatmaktan kaçının.
Çocuklara bir şeyleri belli bir şekilde yapmalarını söylüyorsanız, mutlaka sebepleri veya gerekçelerini/nedenlerini açıklayınız.
-
Çocukları soru sormaya teşvik edin.
Ebeveynler ve öğretmenler çocuklarda merak uyandırmalıdır. Bir fikir çocuğa mantıklı gelmiyorsa, itirazını veya anlamada güçlük çektiği zorluğu dile getirmesi için teşvik edin.
-
Çocuklardan alternatif açıklamalar ve çözümler düşünmelerini isteyin.
Çocuğa sorduğunuz bir sorunun doğru cevabını almak güzeldir. Ancak birçok sorun birden fazla çözümü olabilir. Çocuklar birden fazla çözümü düşündüklerinde, daha esnek düşünürler.
-
Çocukların anlamı netleştirmelerini sağlayın.
Çocuklar bir şeyleri kendi sözleriyle ifade etme alıştırması yapmalıdır (anlamı olduğu gibi koruyarak). Ve çocuklar anlamlı ayrımlar yapmaya teşvik edilmelidir.
-
Önyargılar hakkında konuşun.
İlkokul öğrencileri bile duyguların, güdülerin, hatta arzumuzun yargılarımızı nasıl etkileyebileceğini anlayabilir. Onun için önyargılar hakkında konuşun.
-
Eleştirel düşünmeyi tamamen gerçeklere dayalı veya akademik konularla sınırlamayın.
Çocukları etik, ahlaki davranışlar ve toplumsal yaşama dair sorunlar hakkında düşünmeye teşvik edin.
-
Çocukları yazmaya teşvik edin.
Pek çok öğretmenin bildiği gibi, yazma süreci öğrencilerin açıklamalarını netleştirmelerine ve argümanlarını kesinleştirmelerine yardımcı olur.
Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, araştırmacılar üniversite biyoloji öğrencilerini iki gruba ayırdılar.
Yazma grubu, laboratuvar çalışmalarının yazılı açıklamalarını vermek zorundaydı.
Kontrol grubu bunun yerine kısa testleri yanıtlamak zorundaydı.
Dönem sonunda yazma grubundaki öğrenciler analitik becerilerini önemli ölçüde artırırken, kontrol grubundaki öğrencilerde bu görülmedi (Quitadamo ve Kurtz 2007).
ELEŞTİREL DÜŞÜNME KONUSUNDA YAKIN BİR ZAMANDA ÖLEN EĞİTİMCİ SIR KEN ROBINSON’ u İZLEYİN (Türkçe alt yazılı)
Kaynaklar
DeHaan RL. (2009). Teaching creativity and inventive problem solving in science. CBE Life Sci. Educ. 8: 172-181.
Facione PA and the American Philosophical Association. (1990). Critical Thinking: A Statement of Expert Consensus for Purposes of Educational Assessment and Instruction. In: Research Findings and Recommendations, Millbrae, CA: Insight Assessment.
Herrnstein RJ, Nickerson RS, Sanchez M and Swets JA. (1986). Teaching thinking skills. American Psychologist 41: 1279-1289.
Quitadamo JJ, Faiola CL, Johnson JE and Kurtz MJ. (2008). Community-based inquiry improves critical thinking in general biology. CBE Life Sci. Educ. 7: 327-337.
Quitadamo IJ and Kurtz MJ. (2007). Learning to Improve: Using Writing to Increase Critical Thinking Performance in General Education Biology CBE Life Sci Educ 6(2): 140-154.
Zohar A, Weinberger Y and Tamir P. (1994). The effect of the biology critical thinking project on the development of critical thinking. Journal of Res. Sci. Teachiing 31(2): 183-196.