Düşünme Hataları – Her çocuk tertemiz bir beyinle doğar. Çocukluktan yaşlanıp ölünceye kadar, hayatımız bu “sıfır” kilometre beyni inşa etmekle geçer. Bu fikir her ne kadar John Lock’a aitse de, ondan asırlar önce İslam peygamberinin “Her çocuk İslam fıtratı üzere doğar” hadis-i şerifinin bir muradı da “tabular rasa” (Boş bir tabla) olabilir.
İnsan beyni doğru düşünmeye kodlanmıştır. Yüz milyardan fazla nöronun oluşturduğu beyin fıtratı gereği doğruyu düşünmeye, doğru konuşmaya eğilimlidir. Tabi doğru düşünmeye de… Ne yazık ki, tüm bunların kazanılması içinde yaşadığımız toplumsal normlara bağlı olarak değişiyor.
Ancak bazen farklı nedenlerden dolayı kendimizi endişeli veya stresli hissettiğimizde, düşüncelerimizin çoğunlukla olumlu olduğunu söylemek zordur. Çoğu insan çıkarları gereği olumsuz düşüncelere kapılıp yalan söyleyebiliyor. Hatta onları kontrol etmekte zorlandığınızı hissedebilirsiniz.
Düşünme Hataları yapan insanlar genellikle depresyondan muzdarip insanlardır. Düşüncelerini hemen “kapatabiliyorlar.” ve hatta kırıcı oluyorlar; dilediklerini söylüyorlar. Çoğunlukla, ilk etapta depresyona neden olan belirli olay veya durumdan etkilenmekten çok, düşünce biçimlerinin kurbanı oluyorlar.
Düşünme Hataları Nedir?
Düşünme hataları, kendi kendini engelleyen hatalı düşünme kalıplarıdır. Düşündüğünüz şeyler gerçeklikle uyuşmadığında ortaya çıkarlar. Bu bazen bilişsel çarpıtmalar olarak da adlandırılır. Düşünme hataları yapanlar, genellikle bunu yaptıklarının farkına varmazlar.
Düşünme Hatalarını Anlamak Neden Bu Kadar Önemlidir?
Kaygı ve düşük özgüvene sahip insanlar, sonsuz bir olumsuz düşünme döngüsüne yakalanmaya yatkındır. Düşüncelerinizi değerlendirmeniz önemlidir çünkü bu döngü, kendi kendini gerçekleştiren bir kehanet haline gelebilir.
Örneğin, insanların kendisinden hoşlanmadığını düşünen bir kişi, sosyal bir duruma dalma fikriyle terleme gibi fiziksel belirtiler göstermeye başlayabilir.
Sonuç olarak, kişi toplantılardan kaçınır, bu da kendisini dışlanmış hissetmesine neden olur ve sonunda “bende bir sorun olmalı” gibi daha olumsuz düşüncelere neden olur.
Döngü daha sonra kişiyi depresyonda veya endişeli hissettirerek devam eder. İlk düşünce uygun bir şekilde ele alınırsa, onu izleyen tüm olumsuzluk döngüsünden kaçınılabilir.
Düşünme Hataları Nelerdir?
İşte bazı yaygın düşünme hatalarına örnekler:
“Ya Hep Ya Hiç” Düşüncesi
Anadolu’da “Battı balık yan gider” diye bir laf vardır. “Her zaman” ve “asla” gibi şeyleri sürekli olarak aşırı terimlerle düşünüyorsunuz. Mükemmel olmayan bir şekilde bir şey yaparsanız, otomatik olarak başarısız olduğunuz sonucuna varırsınız.
Örnekler
Bir testte yüzde 85’i doğru alırsanız, yüzde 15’i kaçırdığınız için tamamen başarısız olduğunuzu düşünürsünüz.
Artist gibi görünmüyorsun diye gerçekten çirkin olduğuna karar veriyorsun.
İş yerinde terfi almadığın için, şirketin seni işten çıkarmayı planladığı anlamına geldiğini düşünüyorsun.
Çözümler
“Aradaki” yi bulmaya çalışın. Mutlak mükemmellik ile tam bir felaket arasında genellikle geniş bir sonuç yelpazesi olduğunu kendinize hatırlatın. Çok az durum gerçekten ya hep ya hiçtir.
Bir şeyi “asla” veya “her zaman” şeklinde düşünüyorsanız, bir istisna düşünebilir misiniz? Öyleyse, bu gerçekten “asla” veya “her zaman” olmadığı anlamına gelir.
Kendine sor:
- Gerçekten o kadar kötü mü yoksa aşırı mı oluyorum?
- Bu duruma bakmanın başka yolları nelerdir?
Zihinsel Filtre Kullanın!
Düşünme Hataları – Bu, bir durumun olumsuz yönlerine odaklandığınızda ve olumlu yönlerini göz ardı ettiğinizde ortaya çıkar. Olumlu bir sonucu destekleyen bazı gerçeklerle karşılaşabilirsiniz, ancak çok fazla olmasa bile yalnızca olumsuz kısımlar üzerinde durur ve önemlerini şişirirsiniz.
Misal
Sunumunuz işyerinde amirleriniz tarafından iyi karşılandı, ancak slaytlardan birinde bir yazım hatası fark ettiniz. Patronunuzun size verdiği iltifatların tadını çıkarmak yerine, yalnızca yazım hatasını düşünüyorsunuz ve ayrıntılara yeterince dikkat etmediğiniz için yakında sona erdirilmeyi bekliyorsunuz.
Çözümler
Somut gerçeklere odaklanın. Yukarıdaki örnekte, patronunuz harika bir iş çıkardığınızı söyledi. Bu somut bir gerçektir. Bilinmeyenleri düşünerek zaman kaybetmeyin; İşten atılma olasılığınız bilinmemektedir.
Hassas bir çocuğa anlatıyormuşsunuz gibi sorunu veya durumu yeniden yazmaya çalışın. Hikayenin yalnızca olumlu kısımlarını dahil edin. Sonra aşırı endişeli hissettiğinizde okuyun.
Kendine sor:
- Bu durumda olumlu yönler nelerdir? Onlara daha fazla odaklanmaya çalışın.
Fal bakmak
Düşünme Hataları – Falcılık, sonuca varma kategorisine girer. Bir şeyin kötü bir şekilde ortaya çıkacağına o kadar ikna olduğunuzda ortaya çıkar ki, bunun kaçınılmaz bir sonuç olduğundan ve sonucu değiştirmek için söyleyebileceğiniz veya yapabileceğiniz hiçbir şey olmadığından emin olursunuz.
Örnekler
“Bu işe başvurursam bana gülerler ve özgeçmişimi atarlar.”
Çözümler
Kendine sor:
- Böyle olacağını nereden biliyorsun?
- Bu olumsuz sonucun kaçınılmaz olarak ortaya çıkacağını kanıtlayan gerçekler neler?
- Bu sonuca varmaktan nasıl faydalanırsınız?
- Bu şekilde düşünmeye devam edersen sana ne olacak?
Akıl okuma
Düşünme Hataları – Bir kişinin niyetlerini veya düşüncelerini bildiğinizi düşündüğünüzde, zihin okuma olarak bilinen bir düşünme hatasıyla meşgul olursunuz. İnsanların kusurlarınıza odaklandığını varsayarsınız ve yanıtlarının sizinle hiçbir ilgisi olmasa bile, birinin size olumsuz tepki verdiğine inanıyorsunuz.
Örnekler
Arkadaşım telefona cevap vermedi. Onu kızdırdığım için benden kaçmaya çalışıyor olmalı. ”
“Oğlumun öğretmeni, izin belgesini imzalamayı unuttuğum için aptal olduğumu düşünüyor olmalı.”
Çözümler
Kendine sor:
- Bunu nasıl biliyorsun?
- Bir şeyi varsaymak onu doğru kılar mı?
Zihin okumadan varılan sonuçlar genellikle yanlış olsa da, onay ihtiyacınızı bırakmaya çalışmak ve her zaman herkesi memnun edemeyeceğinizi kabul etmek yine de faydalıdır.
Aşırı genelleştirme
Düşünme Hataları – Bu, münferit bir olayı aldığınızda ve bunu geniş genellemeler yapmak üzere yansıttığınızda ortaya çıkar. Tek seferlik hoş olmayan bir olay, gerçekte olduğu gibi münferit bir olaydan ziyade, benzer bir durumda olduğunuz her seferinde ne olacağının bir işareti olarak görülür.
Örnekler
Halının üzerine çayı döktüğün için eşin sinirlendi. Düşünmeye başlıyorsun, “Bana kızdı. Bana hep kızıyor. Bu muhtemelen benden nefret ettiği ve benden boşanmak istediği anlamına geliyor. Ben dünyadaki en kötü eş olmalıyım. ”
İlk denemede ehliyet sınavında başarısız oldun. Kendinize asla ehliyetinizi almayacağınızı ve hayatınızın geri kalanında otobüse bineceğinizi söylüyorsunuz.
Çözümler
Hayatınızda, belirli bir olumsuz durumun gelecek şeylerin işareti veya uzun vadeli bir sonuca sahip olmadığı zamanları düşünmeye çalışın.
Kendine sor:
- Sırf bir kez oldu diye, bu gerçekten her seferinde olacağı anlamına mı geliyor yoksa başka sonuçlar da mümkün mü?
Olumlu olanı diskalifiye etmek
Olan iyi şeyleri veya insanların söylediği olumlu şeyleri sürekli olarak göz ardı ediyorsanız, bu düşünme hatasını yapıyorsunuz demektir. Olumlu olanı diskalifiye etmek, genellikle sizin başınıza gelen, sayılmayan veya önemli olmayan olumlu bir şeyi söylemeyi gerektirir.
Örnekler
Bir arkadaşım saçına iltifat ediyor. Doğru olduğu için söylemediğine, sizden bir şey istediği veya sadece kibar olduğu için söylemediğine karar veriyorsunuz.
Çözümler
Olumlu özelliklerinizin ve başarılarınızın bir listesini yapın.
İnsanlar size basit bir “teşekkür” ile verdiklerinde iltifatları kabul etmeye çalışın.
Kendine sor:
- Bu sayılmazsa ne sayılır?
- Neyin önemli olup neyin olmadığına kim karar verir?
- Neden sana iyi şeylerin olmayacağını düşünüyorsun?
Kişiselleştirme
Kişiselleştirme düşünme hatası, sorumlu olan siz olmasanız bile, kendinizi olumsuz her şeyin nedeni olarak görmeyi içerir. Bu genellikle utanç ve suçluluk duygularına yol açar.
Örnekler
Oğlum voleybol takımına giremedi. Eminim onunla yeterince pratik yapmadığım içindir. ”
“Kocam bana kötü bir eş olduğum için bağırdı.”
Çözümler
Kendine sor:
- Bunu nasıl biliyorsun? (Yukarıdaki örneklerde, kızınızın futbol takımına senin yüzünden girmediğini nereden biliyorsun? Koç öyle mi dedi? Kötü bir eş olduğunu nereden biliyorsun?)
- Olanlar için gerçekten ne kadar sorumluluğa sahip olabileceğinizi öğrenmek için kendinize meydan okuyun.
- Duruma katkıda bulunabilecek dış faktörleri de düşünmeye çalışın.
Düşünme Hatalarından Acı Çekiyor musunuz?
Bu düşünce kalıplarına bakarken kendinizi tanırsanız, üzülmeyin! Bilişsel çarpıtmaları tanımak, onları düzeltmeye doğru atılan ilk adımdır. Burada özetlenen sorgulama hatları, kötü bir an yaşadığınızda yardımcı olabilir.
Sağlıkla Kalın.
Kaynaklar
Bu yazının aslı https://www.klerminds.com sitesinde yayınlandı; yazı tarafımızdan yeninden edite edilmiştir.
Beck, JS 2010. Bilişsel Terapi. Corsini Encyclopedia of Psychology. 1–3.
Burns, David D., MD. (1989). İyi Hissetme El Kitabı. New York: William Morrow and Company, Inc.