Büyük Harflerin Yazımı – Eğitim sistemimizde sıkça üzerine durulsa da, Türkçede en çok yapılan hatalı yazımlardan biri büyük harf ve küçük harflerin yazımıdır. Konuşma dilinde çok önemsemesek de yazılı bir metinde direkt gözümüze çarpan bu hatalar, Türkçe’nin etkin kullanımı ve buna örnek olmak açısından son derece önemlidir.
Gelin, kısa ve öz bilgilerle nerelerde büyük harfle yazmalıyız, nerelerde kullanılmaz, birlikte öğrenelim.
1-) Bilmemiz gereken başlıca kullanım, her cümlenin büyük harfle başladığıdır:
Örnek: Akıl yaşta değil, baştadır.
2-) Aynı şekilde cümle içinde parantez ve tırnak içindeki kelimeler de büyük harfle başlar:
Örnek: Hz. Muhammed (sav) “İnsanların hayırlısı insanlara faydalı olanıdır.”
3-) FAKAT İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz!
Örnek: Bu dondurucu soğukta bile –bıraktığı yerde bulacağı umuduyla- onun evine doğru hızlı adımlarla yürüyordu.
4-) Genellikle dizeler de büyük harfle başlar:
Örnek:
“Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç;
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç.” (Y.K. Beyatlı)
5-) Fark etmeliyiz ki bu durumun noktalama işaretlerinden olan nokta ile de alakası bulunmaktadır. Bir paragrafta ya da cümlelerin art arda yazıldığı bir metinde noktadan sonra gelen ilk kelimenin baş harfi büyüktür.
6-) Kurum, kuruluş, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar.
Örnekler:
Bu yıl Kurum, yeni bir imla kılavuzu hazırlayacak.
2876 sayılı Kanun, bu yıl yeniden gözden geçiriliyor.
Yapılan işlem, Yönetmelik’in 4. maddesine aykırı.
7-) Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu ise ilk harf büyük yazılır.
Örnek: Yarın Boğaz’da bir tekne turu yapalım, Hisar’da güzel bir çay içelim.
😎 Saygı bildiren sözlerden sonra gelen makam, mevki ve saygı bildiren kelimeler büyük harfle başlar.
Örnek: Yarın Sayın Bakan, bir açıklama yapacak.
9-) Millet, boy, oymak; din, mezhep ve bunlardan türeyen sözcükler, büyük harfle başlar: Müslüman, Hıristiyanlık, Musevi, Yahudilik, Budizm, Hanefilik, Türkçe, Türkçecilik, Oğuzca, Yörükler, Harezmi…
10-) Para birimleri küçük harfle yazılır:
Bunu 20 Türk lirasına aldım.
20 avroya bir pansiyonda kaldım.
11-) En çok yapılan hatalardan biri, doğu ve batı sözcükleriyle ilgilidir. Bu iki kelime, düşünce tarzı, hayat tarzı, politika vb. anlamlarda kullanılıyorsa her zaman büyük yazılır. Örneğin Batı Medeniyeti, Doğu Türkçesi…
FAKAT Bu iki sözcük yönleri ifade ediyorsa küçük yazılır!
Örneğin; Karaman’ın batısı, Bursa’nın doğusu…
12-) Dil adları her zaman büyük harfle başlar: İngilizce, Japonca, Uygurca, Fince…
13-) Devlet adları her zaman büyük harfle yazılır. Örneğin; Türkiye, Kazakistan, Amerika Birleşik Devletleri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti…
Büyük harf kullanacağımıza emin olduğumuz fakat asla kullanılmayan yerler ise şöyledir:
1-) Dünya, güneş, ay sözcükleri gezegen anlamı dışında, cümle içinde kullanıldığında küçük harfle başlar:
Örnekler:
O ayda yılda bir gelir.
İngiltere’ye güneş batmayan ülke derler.
Bu olayı görüce dünyam karardı.
2-) Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.
Örnek: Okullar genellikle eylülün ikinci haftasında öğretime başlar.
3-) Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi vb. sözler küçük harfle yazılır. Örneğin; Yeni Mecmua dergisi, Hürriyet gazetesi…
4-) Akrabalık ifade eden kelimeler küçük harfle yazılır. Örneğin; Mahmut amca, Yasemin teyze, Eren dayı, Adil enişte…
***
Yazar – Elif Tümer / Türkçe-Edebiyat Sayfaları İçerik Editörü